week 41-2023: (door Roger)
‘Vanuit de zijbeuk’ is de vaste column op de zaterdag, die afwisselend wordt ingevuld door kapelaan Roger en Mat. Ze geven zo hun eigen kijk op persoonlijke ervaringen en gebeurtenissen in ons dorp, binnen de kerk of in ‘de grote wereld’. De ene keer ernstig, dan puntig en uitdagend en een volgende keer met een grote knipoog.
Kameraad
Door buitenstaanders werden de Limburgse mijnwerkers vaak ‘koelpiete’ genoemd. Onder elkaar waren ze ‘koempels’. Keiharde werkers waren het, dappere mensen.
Ik knoop met regelmaat nog wel eens een praatje aan, met een oud-mijnwerker. Daarmee bedoel ik dan iemand die jarenlang, tot soms wel een paar honderden meters onder het maaiveld, direct aan het kolen’front’ heeft gezwoegd. Dan kan je er donder op zeggen, dat binnen 1 minuut het woord ‘kameraadschap’ valt.
Ik neem dat dan zeer serieus. En vat het niet op als: “Och, ze konden het toen goed met elkaar vinden”. Als een koempel spreekt over ‘kameraadschap’, dan stokt zijn stem. Wellen soms nu nog tranen in zijn ogen. En zegt hij: “Die kameraadschap, dat heb ik nog het meest gemist na de sluiting van de Mijnen…”
De arbeid diep onder het aardoppervlak was zwaar, gevaarlijk en ongezond. Ruim 1450 mijnwerkers zijn in de Limburgse steenkoolmijnen direct op het werk omgekomen. Instortingen, ontploffingen, overstromingen, ongevallen. In de loop der jaren verbeterde de veiligheid enorm, maar de waakzaamheid bleef elk moment geboden. Koempels werkten – na een degelijke opleiding op de OVS, de Ondergrondse Vakschool – in vaste ploegen. Mannen die vaak jarenlang en intensief met elkaar samen waren. Die gezamenlijk ervoor moesten zorgen, dat de productie-afspraken gehaald werden. Die – ieder met eigen taken – blindelings op elkaar moesten kunnen vertrouwen. Niet alleen, in het belang van de vastgestelde kolenquota. Maar ook, en bovenal, de veiligheid. Het kleinste kraakje, of wat gesis, kon mogelijk de voorbode zijn van een grote ramp. Bloedheet daar beneden tijdens het werken. Met ook nog de hete adem van de opzichters –die de productie moesten bewaken- in de nek. Kruipend door enkele decimeters hoge, gestutte gangen. Maar honderden meters steen- en kolenlagen boven je. Hels machinekabaal. Veel, fijnstof.
In die omstandigheden kweek je – noodgedwongen – een onverbrekelijke onderlinge band en bond. Zónder elkaar, is echt onmogelijk. Afhankelijk, van mekaar. De koempels maar ook de gezinnen, families en buurten achter hun, waren aan elkaar gesmeed. Eigenlijk in zekere zin, terug naar de ‘oer-tijd’: toen overleven enkel mogelijk was, in groepsverbond.
Een mijnwerker spreekt over kameraadschap. Ik denk dat ook het woord ‘onvoorwaardelijk’ in de buurt komt.
Deze koempels, die na de sluiting van de mijnen een ‘functie elders’ kregen, maakten die ‘collegialiteit’ daar niet meer mee. Misschien omdat de ‘noodzaak’ ontbrak. Een toen nog jonge koempel, die opeens op kantoor een nieuwe baan kreeg en zich ‘hogerop’ kon werken vertelde me eens: “het grootste gevaar dat daar dreigde, was dat een balpen op mijn tenen zou vallen” of “dat ik op de maandagmorgen na het weekend, 2 blaadjes van de kalender achter elkaar moest afscheuren”.
Koempels waren stoere werkers, trots op hun werk. Kerels, met grote verantwoordelijkheden.
Ondergrondse cowboys, met het kolenveld als hun steppe. Krijg je van een oud-mijnwerker een hand, dat voel je een stevige baksteen.
Na de sluiting van de Mijnen, kwam er – mondjesmaat – vervangende werkgelegenheid. En dan zat een mijnwerker aan een tafeltje met een minuscule schroevendraaier de hele dag speelgoedautootjes in elkaar te prutsen. Sommigen draaiden daarvan letterlijk door. Waar zijn mijn kameraden? Hij miste ze, als pijler in het eigen leven.
Op een reünie, troffen ze elkaar nog wel eens.
De meesten, zijn nu overleden; vaak, heel vaak, aan stoflongen. De vaste uitdrukking: ‘Glück Auf’ .. “Kom veilig, Boven” heeft een diepe betekenis.
Mooi, dat de term Koempel bij voetbalfans of op enkele hedendaagse dialect POD-casts nog steeds wordt gebruikt, als woord. Kameraadschap, als betrouwbare onderlinge band…
Roger
